Pompeo liên tục điện đàm với Bộ trưởng Quốc phòng Mark T. Esper

4h sáng 31/12/2019, một cuộc gọi đánh thức Ngoại trưởng Mỹ Pompeo, thông báo về cuộc biểu tình lớn bên ngoài sứ quán Mỹ ở Baghdad.

Khi những người biểu tình ném bom xăng và đá vào sứ quán, Pompeo liên tục điện đàm với Bộ trưởng Quốc phòng Mark T. Esper, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Mark A. Milley, Đại sứ Mỹ tại Iraq Matthew Tueller, bàn về mối đe dọa an ninh các nhà ngoại giao Mỹ đang đối mặt.

>> Chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ tại Iraq - Trung Đông

Bộ trưởng Quốc phòng Mark T. Esper

Ngoại trưởng cũng nói chuyện với Tổng thống Trump nhiều lần mỗi ngày vào tuần trước, thúc giục ông mạnh tay với Iran. Cuối cùng, Trump phê chuẩn không kích hạ sát tướng Iran Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), ngày 3/1/2020 ở Baghdad.

Năm ngoái, Pompeo từng cố thuyết phục Trump có hành động quân sự trả đũa Iran sau khi họ bắn hạ một máy bay không người lái Mỹ nhưng không thành công. Những thay đổi gần đây trong đội ngũ an ninh quốc gia của Trump, cùng với việc Trump lo bị coi là quá mềm mỏng trước Iran, đã tạo cơ hội cho Pompeo.

Trong hơn một năm qua, các quan chức quốc phòng Mỹ cảnh báo chiến dịch trừng phạt kinh tế của Washington đã làm gia tăng căng thẳng với Tehran, đòi hỏi bố trí nhiều nguồn lực hơn ở Trung Đông để đề phòng rủi ro. Trong khi đó, nhiều người ở Lầu Năm Góc muốn củng cố sức mạnh quân sự ở Đông Á.

Một quan chức cấp cao Mỹ giấu tên cho biết Pompeo đã đề cập việc hạ sát Soleimani với Trump từ vài tháng trước. Nhưng cả Tổng thống lẫn các quan chức Lầu Năm Góc đều không tán thành. Trump muốn giảm sự hiện diện của Mỹ ở Trung Đông như ông đã hứa từ khi tranh cử. Nhưng quan điểm đó thay đổi vào ngày 27/12/2019, khi 30 quả rocket tấn công căn cứ chung Mỹ - Iraq bên ngoài Kirkuk, khiến một nhà thầu dân sự Mỹ thiệt mạng.

Ngày 29/12/2019, Pompeo, Esper và Milley tới khu nghỉ dưỡng của Tổng thống tại Florida, nơi hai quan chức quốc phòng trình bày các phương án đối phó với Iran, bao gồm phương án hạ sát Soleimani. Việc Trump chọn phương án cực đoan nhất khiến một số quan chức sốc vì Lầu Năm Góc từ lâu đã lo ngại về leo thang căng thẳng và Tổng thống vốn không mặn mà với việc dùng vũ lực với Iran.

Phó tổng thống Mỹ Mike Pence

Yếu tố quan trọng khiến Trump ra quyết định này là sự thúc giục của cả Pompeo lẫn Esper, hai người là bạn học tại Học viện Quân sự Mỹ (West Point). Phó tổng thống Mỹ Mike Pence cũng tán thành phương án nhưng ông không tham dự cuộc họp ở Florida.

"Cuộc tấn công nhằm vào Soleimani sẽ không xảy ra dưới thời cựu bộ trưởng quốc phòng Jim Mattis", một quan chức cấp cao giấu tên nói, nhấn mạnh rằng Mattis không thích mạo hiểm. "Milley và Esper thì khác. Giờ đây Trump có một đội ngũ an ninh quốc gia chung quan điểm, bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng đã làm bạn với nhau từ lâu".

Sau cuộc tấn công Soleimani, Pompeo trở thành tiếng nói đại diện cho chính quyền về vấn đề này. Ông trò chuyện với các đồng minh và trả lời truyền thông. Trump chọn Pompeo làm người xuất hiện trên tất cả chương trình tin tức vào chủ nhật vì Pompeo là người "có lập trường rất kiên định", một quan chức chính quyền giấu tên nói.

Pompeo khẳng định Mỹ sát hại tướng Iran để ngăn các cuộc tấn công tiềm tàng nhằm vào mục tiêu Mỹ. "Chúng tôi đã loại bỏ một kẻ xấu khỏi chiến trường. Chúng tôi đã ra quyết định đúng đắn", Pompeo nói với CNN. Tuy nhiên, việc Mỹ cung cấp rất ít bằng chứng về mối đe dọa cụ thể từ Soleimani cũng như nền tảng pháp lý cho cuộc tấn công đang khiến công chúng hoài nghi.

Việc Trump phê chuẩn cuộc không kích tướng Iran là một chiến thắng cho Pompeo, nhưng nó cũng mang đến nhiều rủi ro nghiêm trọng: nguy cơ nổ ra một cuộc chiến kéo dài khác ở Trung Đông, các vụ ám sát trả đũa nhân sự Mỹ trên khắp thế giới, gián đoạn trong cuộc chiến chống IS, đóng lại con đường ngoại giao để kiềm chế chương trình hạt nhân Iran và phản ứng dữ dội từ Iraq.

Đối với Pompeo, cái chết của các nhà ngoại giao Mỹ sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho uy tín của ông, đặc biệt khi ông từng chỉ trích kịch liệt cựu ngoại trưởng Hillary Clinton sau vụ đại sứ Mỹ tại Libya và các nhân viên ngoại giao bị sát hại ở Benghazi năm 2012 .

Nhưng không rủi ro nào ngăn cản Pompeo thúc đẩy cuộc tấn công Soleimani, người đã là "cái gai" trong mắt ông từ khi còn làm nghị sĩ, cho đến khi vào CIA và Bộ Ngoại giao Mỹ.

Năm 2015, khi Pompeo là nghị sĩ bang Kansas, ông ủng hộ chính quyền Obama can thiệp để thay đổi chế độ ở Iran. Ông nói rằng Soleimani "dính máu của hàng trăm quân nhân Mỹ trên tay".

Tháng 7/2017, khi trở thành giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA), ông cho mở một trung tâm chuyên thu thập thông tin tình báo về Iran. Khi được hỏi tại Diễn đàn An ninh Aspen rằng liệu thay đổi chế độ ở Iran có là lựa chọn thực tế hay khả thi không, ông trả lời: "Những gã hay gây rắc rối, như Qassem Soleimani và tay sai, không phải do dân bầu lên. Đó là những người mà chúng tôi cố gắng khiến họ không thể duy trì quyền lực".

Cuối năm đó, Pompeo gửi thư cho Soleimani và các lãnh đạo Iran về "hành vi ngày càng ngang ngược của Iran ở Iraq", cảnh báo Mỹ sẽ buộc cả hai nước "chịu trách nhiệm về bất kỳ cuộc tấn công nào vào lợi ích của Mỹ ở Iraq do các lực lượng nằm dưới sự kiểm soát của họ tiến hành".

Sau khi nghe truyền thông Iran đưa tin rằng Soleimani từ chối xem thư, Pompeo cho hay: "Thành thật mà nói thì tôi cũng chẳng đau lòng đâu".

Kể từ khi trở thành ngoại trưởng năm 2018, Pompeo theo đuổi cách tiếp cận cứng rắn với Iran hơn so với những người tiền nhiệm và thường nhắc đến Soleimani trong các bài phát biểu và phỏng vấn. Khi Trump rút Mỹ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015, Pompeo là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ chiến dịch "gây áp lực tối đa" - tái áp đặt các lệnh trừng phạt khắc nghiệt với Iran.

Tại Bộ Ngoại giao, Pompeo đọc rất nhiều báo cáo về Iran, chú ý đến nước này hơn nhiều các điểm nóng kinh tế và địa chính trị khác trên thế giới. "Nếu tài liệu nói về Iran, ông ấy sẽ đọc nó", một nhà ngoại giao nói, đề cập xấp giấy khổng lồ trên bàn của Pompeo. "Còn nếu không thì...chúc may mắn".

Hoài nghi về cái cớ Mỹ giết tướng Iran

Trump nói giết tướng Iran Soleimani để ngăn các cuộc tấn công tiềm tàng nhằm vào Mỹ nhưng chúng chưa đủ sức thuyết phục với nhiều người.

Các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu Mỹ tiếp tục bảo vệ quyết định của Tổng thống Trump khi ra lệnh không kích giết chết thiếu tướng Iran Qasem Soleimani. Tuy nhiên, việc ông không thể cung cấp bằng chứng cho thấy Soleimani là mối đe dọa tiềm tàng đang gây hoài nghi trong công chúng.

Trump, Ngoại trưởng Mike Pompeo và các quan chức quân sự hàng đầu cùng đưa ra lời giải thích giống nhau khi nhắm mục tiêu Soleimani. Theo Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mark Milley, Soleimani lên kế hoạch tiến hành "các chiến dịch bạo lực tàn khốc" nhằm vào Mỹ trong những ngày, tuần và tháng sắp tới.

"Chúng ta phải chuẩn bị, chúng ta phải sẵn sàng và chúng ta đã loại một kẻ xấu khỏi chiến trường", Ngoại trưởng Pompeo ngày 5/1 trả lời kênh CNN, né tránh câu hỏi về chi tiết các cuộc tấn công tiềm tàng từ Iran.

Nghi vấn vẫn không ngừng nảy sinh về thời điểm Mỹ phát động không kích và rằng liệu chính quyền đã tính đến hết mọi hệ quả từ cuộc tấn công.

Một nguồn tin am hiểu vấn đề từ đảng Cộng hòa thừa nhận trong quá khứ Tổng thống Trump thường "miễn cưỡng thực hiện hành động quân sự". Nhưng trong trường hợp Iran, việc một nhà thầu Mỹ bị giết và các cuộc biểu tình ở Đại sứ quán Mỹ tại Baghdad, Iraq, đã "vượt quá lằn ranh của ông".

Các cố vấn khẳng định nếu Tổng thống "không phản ứng, họ (Iran) sẽ tiếp tục vượt quá ranh giới".

"Tôi tin rằng Tổng thống không hề miễn cưỡng", nguồn tin nói và thêm rằng khi Trump cuối cùng đã sẵn sàng hành động, "không ai có thể ngăn cản".

CNN từng đưa tin nội bộ chính quyền Trump đã tranh luận về quyết định không kích và âm thầm chuẩn bị một cái cớ mang tính pháp lý trước thời điểm tiến hành chiến dịch tấn công.

Sau cuộc họp ngày 29/12 tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago, nơi Trump được đội ngũ an ninh quốc gia báo cáo về các lựa chọn liên quan đến Iran, nhiều quan chức đã tỏ ra ngạc nhiên khi ông chủ Nhà Trắng chọn tấn công Soleimani, theo một nguồn tin biết về cuộc họp.

Những quan chức họp cùng Trump gồm Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper, Ngoại trưởng Pompeo, Cố vấn An ninh Quốc gia Robert O'Brien và tướng Mark Milley.

Vài trợ lý hy vọng Trump đồng ý với một lựa chọn ít rủi ro hơn nhưng khi đã được báo cáo chi tiết về kế hoạch tấn công Soleimani, ông chỉ quan tâm tới lựa chọn này.

Kể từ đó, Mỹ cung cấp rất ít thông tin về những mối đe dọa cụ thể mà Soleimani mang lại cũng như nền tảng pháp lý cho quyết định tấn công. Bức tranh còn bị làm mờ đi bởi thông tin thiếu nhất quán từ các quan chức Mỹ.

Một nguồn tin tình báo giấu tên tiết lộ trước cuộc không kích, chính quyền nắm được thông tin về việc tên lửa đất đối không Iran cùng các vũ khí quân sự khác nằm trong vòng giám sát của Washington đang di chuyển về ít nhất hai căn cứ không quân Mỹ cùng Đại sứ quán Mỹ ở khu vực. Mặt khác, theo nguồn tin, Washington lúc bấy giờ còn được báo trước về các kế hoạch của Soleimani nhằm giết người Mỹ.

O'Brien hôm 3/1 nói rằng cuộc không kích được thực hiện dựa trên thông tin tình báo về cách thức di chuyển của Soleimani cùng thông tin về các cuộc tấn công mà tướng Iran đang lên kế hoạch thực hiện đối với các quân nhân và nhà ngoại giao Mỹ.

"Soleimani ở Iraq và di chuyển khắp Trung Đông. Ông ta vừa rời Damascus, nơi ông ta lên kế hoạch tấn công binh sĩ, lính không quân, hải quân và các nhà ngoại giao Mỹ. Vì thế, cuộc không kích này nhằm chặn đứng các cuộc tấn công sắp diễn ra do Soleimani lên kế hoạch và ngăn chặn những cuộc tấn công trong tương lai từ Iran, thông qua lực lượng ủy nhiệm của họ hoặc trực tiếp thông qua Lực lượng Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC)", O'Brien cho hay. "Như Tổng thống Trump nói hôm nay, hành động đó được thực hiện để ngăn chặn một cuộc chiến tranh, không phải khơi mào chiến tranh".

Khi được hỏi nguy cơ từ các mối đe dọa ở mức độ nào, tướng Milley trả lời rằng chúng "hoàn toàn chắc chắn" nhưng thời gian xảy ra các cuộc tấn công của Iran là trong những ngày hoặc những tuần sắp tới. Ông cũng cảnh báo nguy cơ chưa biến mất hẳn dù Soleimani đã bị giết.

Theo một quan chức cấp cao chính quyền Trump, Soleimani luôn nằm trong vòng giám sát thường xuyên của cộng đồng tình báo Mỹ và "nắm bắt tin tình báo về Soleimani là ưu tiên hàng đầu". Giới chức phản gián cũng liên tục theo dõi mọi chuyển động của Soleimani , thu thập thông tin về việc Soleimani gặp ai hay làm gì. Thực tế, địa điểm của Soleimani không được giữ kín như trùm khủng bố Osama bin Laden hay thủ lĩnh Nhà nước Hồi giáo (IS) Abu Bakr al-Baghdadi. Điều này giúp cộng đồng tình báo đưa ra nhiều lựa chọn tấn công khác nhau.

Tuy nhiên, một số nhà lập pháp cho rằng thông tin mà chính quyền Trump công bố tuần trước không đủ để phác thảo nên bức tranh toàn cảnh, làm dấy lên câu hỏi liệu những cái cớ mà chính quyền đưa ra có đáp ứng các tiêu chuẩn pháp lý về mối đe dọa "nhãn tiền".

Trump khẳng định cuộc không kích nhằm "ngăn chặn một cuộc chiến tranh"

Một nguồn tin đảng Dân chủ nhận xét thông tin "hoàn toàn thiếu tính thuyết phục" và không thể giúp chứng minh về một mối đe dọa "tiềm tàng".

Trong cuộc phỏng vấn với CNN ngày 3/1, thượng nghị sĩ Dân chủ bang New Mexico Tom Udall cho biết ông không tin mối đe dọa về một cuộc tấn công nhằm vào Mỹ "cận kề" như lời Tổng thống Trump và các quan chức hàng đầu chính quyền nói.

"Nhân viên của tôi được đại diện từ nhiều cơ quan khác nhau trong chính phủ Mỹ báo cáo tình hình và họ ra về mà không cảm thấy có bằng chứng về một cuộc tấn công tiềm tàng", Udall nói và thêm rằng ông nghĩ Tổng thống Trump chỉ dùng "những cuộc tấn công tiềm tàng" làm cái cớ để phát động chiến dịch không kích giết tướng Soleimani.

Dù vậy, một quan chức quốc phòng Mỹ lập luận rằng mức độ "tiềm tàng" còn phụ thuộc vào nhận thức của mỗi người. "Chúng tôi tin Soleimani đang ở những bước cuối cùng" chuẩn bị ra lệnh tiến hành các cuộc tấn công khi ông ấy đến Beirut và Damascus vài ngày trước cuộc không kích, quan chức trên cho hay.

Trump khẳng định cuộc không kích nhằm "ngăn chặn một cuộc chiến tranh". Các quan chức chính quyền nói chiến dịch này sẽ giúp xuống thang căng thẳng.

Theo một nguồn tin am hiểu hoạt động trong chính quyền, những bình luận trên phần nào cho thấy ý định đằng sau cuộc tấn công là gì. Nhắm mục tiêu vào tướng Soleimani, không phải các tài sản của Iran, đây được coi như đòn phủ đầu nhằm ngăn chặn mọi kế hoạch tấn công các đại sứ quán hay căn cứ Mỹ. Nếu Iran tấn công một căn cứ hay đại sứ quán Mỹ, Washington sẽ có cớ để đáp trả quân sự một cách mạnh mẽ. Vậy nên, bằng cách giết Soleimani, chính quyền Trump mong muốn người Iran thay đổi hành vi.

Nhưng ý tưởng trên có thể phản bội lại mục tiêu thực sự của chính quyền là tái lập một biện pháp ngăn chặn Iran, bước đi mà các quan chức an ninh quốc gia lâu nay vẫn cho là cần thiết.

Thượng nghị sĩ Dân chủ bang Maryland Chris Van Hollen cho rằng mọi thông tin mà chính quyền Trump cung cấp vẫn "không thể thay đổi quan điểm của tôi rằng không cần thiết phải làm leo thang tình hình ở Iraq và Iran".

"Tôi không nhận thêm được bất kỳ thông tin nào hỗ trợ cho tuyên bố của chính quyền rằng có một cuộc tấn công tiềm tàng vào người Mỹ", ông nói.